علیرضا کریمپور در اهروصال نوشت؛

از نمایش سنتی تا نمایش غرب‌زده در ایران

هنرنمایشی یا تئاتر به معنی جدید در ایرانِ پس از اسلام به دلیل محتوای شرک‌آلود که متأثر از فرهنگ ایران و یونان باستان بود و مخالفت افکار عمومی جامعه دینی منسوخ و متروک شد. اما به‌تدریج با تغییر محتوا و مضامین داستان‌های نمایشی که صورت اسلامی و دینی یافته بود دوباره فعال شد. اصل اساسی این نمایش‌ها بیان احساسات دینی و بینش مذهبی مردم بود.

حتی اصطلاحات مورداستفاده در خیمه‌شب‌بازی‌ها که نمایش بسیار کهن ایرانی است نشان می‌دهد که ایرانی‌ها از دیرباز به جهان آخرت توجه داشته‌اند و روح دینی و اندیشه معنوی در همه نمایش‌های سنتی دیده می‌شود. قرن سیزدهم را باید دوران نمایش سنتی دانست. این نمایش‌ها در تعزیه و شبیه‌خوانی به اوج خود رسید و موردحمایت دربار مخصوصاً ناصرالدین‌شاه قرار گرفت. حتی زمانی که او تئاتر غربی را به ایران کرد عملاً به ابزاری برای نمایش سنتی در تکیه دولتی درآمد. در اواخر دوران ناصری، تجمل و تفریح در نمایش جای خود را به‌تدریج بازنمود. بی‌تردید مشاهدات شاهان قاجار از تئاترهای غربی در سفرهای خود به اروپا در این زمینه مؤثر بود و این سفرها باعث ایجاد نوعی نمایش غیردینی که محتوایی فکاهی و هجو و طنز داشت در دربار و بازار شد.در این نمایش‌ها نوعی مسخره‌بازی دلقک‌ها، لوطیان و مطربان مرسوم گردید.

نمایشنامه‌نویسی به معنی اروپایی آن نیز با تأسیس دارالفنون و ترجمه نمایشنامه‌های ” مولیر” آغاز به کارکرد. در این دوران نشر افکار غربی و گرایش به فرهنگ فرنگ، موجی را به نام ” تیارتر ” و ” تیارترنویسی ” به وجود آورد. با رشد فرهنگ جدید در تمامی شئونات زندگی ایرانیان، هنر نمایش به برجسته‌ترین ابزار برای انتقال افکار غرب تبدیل شد. حتی میرزا فتحعلی آخوندزاده که می‌توان او را اولین نمایشنامه‌نویس آسیا قلمداد نمود هدف خود از نمایشنامه‌نویسی را آغاز پروژه غربی سازی جوامع اسلامی عنوان کرده است.

با مسلط شدن خاندان وابسته پهلوی بر کشور و دین‌ستیزی و غرب‌زدگی آشکار پهلوی‌ها ناگفته پیداست که سمت‌وسوی این هنر به کجاها سوق داده‌شده است. هنر تئاتر به شیوه غربی که بر پایه مفاهیم غیردینی و ضد دینی در این کشور راه انداخته‌شده بود در این دوران با یک برنامه‌ریزی هدفمند از باستان‌گرایی و ابتذال سر درآورد. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی عرصه هنر و فرهنگ همگام و همراه با تحولات انقلاب اسلامی شکل تازه‌ای به خود گرفت و در خدمت اسلام و انقلاب قرار گرفت. در همین شهر اهر گروه‌های تئاتر قوی و زیادی شکل یافت و به نحو عالی به انقلاب و اسلام خدمات شایانی نمود.

اما این وضعیت برای عده‌ای قابل‌تحمل نبود مخصوصاً برای کسانی که افکار سکولاریستی و غرب‌زده داشتند و می‌خواستند بستر فرهنگ را به محلی برای عرضه کالاهای هنری غرب قرار دهند و دقیقاً با این هدف و منظور، در زمین‌بازی دشمن قرارگرفته و آگاهانه و یا ناآگاهانه به تهاجم فرهنگی آنان علیه اعتقادات اسلامی و انقلابی ملت ایران کمک کردند. جدایی معنویت و ایمان از فرهنگ، بزرگ‌ترین هدف فرهنگ سکولار می‌باشد. عدم رعایت اصول مسلّم و واضح اسلامی در نمایش‌ها و نمایشنامه‌ها و حتی دهن‌کجی به احکام مذهبی از نشانه‌های یک هنر سکولار است که باهدف جداسازی فرهنگ و هنر از معنویت به‌کاربرده می‌شود.

وقتی به یک نمایش و هنری که در آن‌یک رفتار غیردینی و یا ضد دینی وجود دارد اعتراض می‌شود به آن اعتراض باید از منظر مخالفت با سکولار کردن هنر نگریست نه اینکه به‌جای حمایت از آن اعتراض به ملت آدرس غلط داد و عنوان نمود که هدف معترضین ضدیت باکلیت هنر و فرهنگ است. امری که متأسفانه در شهر خودمان شاهدش بودیم وعده‌ای سعی کردند تا اعتراضات به یک امر ضد دینی در اهر را با عناوینی همانند اهر ستیزی و ممانعت از پیشرفت اهر تعبیر کنند. این‌گونه شیطنت‌ها قطعاً نمی‌تواند مانع رصد فرهنگی و عمل نمودن به وظیفه انقلابی و شرعی در حوزه هنر گردد.

در این حالت غبارآلودی که در فضای فرهنگی کشور و به‌تبع آن شهر ما وجود دارد برخی از حرکت‌های فرهنگی و هنری مایه امید و مباهات است. بازسازی واقعه غدیر خم در اهر یکی از همان اقدامات اصیل و امیدآفرین فرهنگی است.

پیوندِ مبارک و ناگسستنیِ هنرِ تئاترِ اهر بافرهنگ غدیر

واقعه غدیر خم یکی از رویدادهای تاریخی – مذهبی مسلمانان به شمار می‌آید. اهمیت این رویداد فقط به شیعیان اختصاص ندارد و در بین سایر مسلمین نیز حائز اهمیت است. استمرار امامت و ولایت در دنیای اسلام و در جامعه نبوی، به امر الهی در حجه الوداع و در محلی به نام برکه غدیر خم تحقق یافت و نبی مکرم اسلام با انجام مأموریت محوله الهی، رسالت تاریخی خویش را انجام داد و حضرت علی (ع) را به‌عنوان امامِ بعد از خود منصوب فرمود. این مأموریت الهی پیامبر در غدیر خم در طول تاریخ اسلام برای مسلمین راهگشا و راهنما بوده است. در این دوران نیز که جهان اسلام دچار حمله و هجمه دشمنان اسلام قرارگرفته است پیام غدیر و تعالیم آن برای ما از ارزش والایی برخوردار است.غدیر در حقیقت روح اسلام است چراکه بنا بر تصریح قرآن، اگر پیامبر در کنار برکه غدیر، مسئله امامت و ولایت را مطرح نمی‌فرمود دین اسلام ناقص می‌ماند. لذا شرح و بسط فرهنگ غدیر می‌تواند نقش مهمی در مقابله با تهاجم فرهنگی دشمنان قسم‌خورده داشته باشد.

زنده نگه‌داشتن این واقعه و تأکید بر یادآوریِ همه‌ساله‌ی آن از اهمیت به سزایی برخوردار می‌باشد مخصوصاً در این دوران که فتنه‌های بسیاری جهان اسلام را فراگرفته است. یکی از روش‌هایی که می‌تواند این واقعه را ماندگارتر نماید استفاده از قالب‌های هنری در روایت و بیان موضوع غدیر می‌باشد. همان‌گونه که رهبر فرزانه انقلاب به‌حق فرموده‌اند : هر پیام و دعوت و هر فرهنگی تا زمانی که در قالب هنر ریخته نشود شانس نفوذ و گسترش ندارد و دراین‌بین فرقی بین پیام‌های حق و باطل نیست. به‌عبارت‌دیگر فرهنگ نادرست و باطل نیز می‌تواند در قالب هنر ماندگار و پرنفوذ باشد. بنابراین استفاده از هنر در تبلیغ و ترویج فرهنگ غدیر که یک فرهنگ اصیل اسلامی و سرشار از زیبایی هست ضروری می‌باشد.

در سال‌های گذشته هنرمندان خطه ارسباران در اهر با استفاده از هنر تئاتر و نمایشنامه‌نویسی سعی کرده‌اند فرهنگ غدیر را در این منطقه در قالب و ظرف هنر بریزند تا نقش و سهمی مبارک در گسترش و ترویج آن ایفا نمایند. حقیقتاً بازسازی واقعه غدیر در اهر یک کار فرهنگی و هنری فاخر و ارزشمند می‌باشد که فرزندان هنرمند اهربه خوبی توانسته‌اند از عهده آن برآیند و ارتباط ناگسستنی هنر با معنویت را در عرصه عمل به منصه ظهور برسانند.

امسال برای سومین سال پیاپی رویداد غدیر خم توسط هنرمندان و فعالان فرهنگی اهر با موفقیت به نمایش درآمد. گرچه مهیا نمودن نفرات، ابزار و لوازم و صحنه‌آرایی این اقدام فرهنگی با زحمات طاقت‌فرسا همراه بود ولی قطعاً همه آن مشقت‌ها و خستگی‌ها با شیرینی کار از بین رفتنی هست. از شیرینی‌های کار این است که یکی از نقاط عطف و بااهمیت تاریخ اسلام با هنرنمایی دوستان هنرمند و ارزشی ارسباران به نمایش درآمد. بدون شک تأثیر و نفوذ این اقدام فرهنگی تمیز و مردمی از صدها ساعت سخنرانی و صدها صفحه قلم‌فرسایی بیشتر و ماندگارتر است.

این موفقیت را باید به همه دست‌اندرکاران این امر فرهنگی و همه‌کسانی که از روزها قبل به‌صورت شبانه‌روزی متحمل زحمت شدند تبریک گفت و دستشان را فشرد. ویژگی بارز مراسم امسال، حضور چشمگیر اصحاب رسانه و تصویربرداری با ابزارهای به‌روز بود که قطعاً در انتقال پیام این نمایش مذهبی به جامعه نقش به سزایی خواهند داشت. قطعاً همه‌کسانی که در این مسیر نورانی قدم می‌گذارند قطعاً مأجور هستند.

باید به هنرمندان معنوی و اعتقادی نیز تبریک گفت که پرچم‌دار و پیش‌قراول فرهنگ انقلابی و اسلامی در ارسباران هستند. اما نکته مهم این است که نباید در این حد متوقف شد. هنرمندان ارسباران اکنون کوله باری از تجربه را در خلق آثار فاخر و اسلامی کسب نموده‌اند و می‌بایست این تجربه مبارک و ارزشمند را در سایر مناسبت‌های اسلامی و انقلابی به کار ببرند تا پیام اسلام و انقلاب را نه‌تنها در این منطقه بلکه در سطوح استانی و کشوری با زبان گویای هنر بازگو نمایند.