به گزارش اهروصال، احد حیدری/ درختان خود از تصفیه کنندگان هوا محسوب شده و از عوامل مهم کاهش ذرات گرد و غبار به شمار می آیند، تا حدی که می توان آنها را ریه های تنفسی شهر نامید.
امروزه، آلودگی محیط زیست از مسائل مهمی است که جوامع با آن روبرو هستند و آلاینده ها عامل مهم این آلودگی به شمار می روند. آب، خاک و هوا هم به عنوان اجزای مهم محیط در معرض مستقیم آلودگیهای ناشی از فعالیتهای صنعتی می باشند. بخش مهمی از این آلاینده ها در شهرهای بزرگ و در کنار خیابانها، اتوبانها و مسیرهای پر تردد شهری وجود دارند. یکی از راههای کاهش این آلودگی، استفاده از گیاهان به عنوان پالاینده محیط در طراحی فضای سبز شهری است. درختان و درختچه ها به عنوان یکی از عناصر مهم در فضای سبز شهری علاوه بر پدیده تصفیه هوا و گاها آب و خاک، باعث جلوگیری از پراکندگی صداهای ناهنجار، تلطیف هوا و زیبایی هر چه بیشتر مناطق شهری و صنعتی می شود که این خود می تواند باعث شادابی روحیه افراد در محیط های مختلف گردد. آلودگی هوا بر روی گیاهان، اثرات بسیار مخربی دارد و هرچند فضای سبز و پوشش گیاهی از عوامل اصلی مقابله با آلودگی هوا محسوب می شود، ولی چنانچه مقدار این آلودگی در هوا افزایش یابد، گیاهان به عنوان موجودات زنده از آسیب مصون نمی مانند.

آلودگی هوا

وقتی از آلودگی هوا سخن می رود، منظور به هم خوردن نسبت معمولی اجزاء و عوامل تشکیل دهنده هوا است. بنابراین، آلودگی هوا عبارت است از رها شدن هر گونه ماده ای به اشکال مختلف گاز، مایع و جامد به وسیله انسان در هوا و یا به هر نحوی که توازن اجزاء تشکیل دهنده اتمسفر را به هم بزند.
بر اساس یک تعریف دقیقتر، آلودگی هوا یعنی وجود یک یا چند ماده آلوده کننده مانند گرد و غبار، فیوم ها(ذرات جامدی هستند که در اثر تراکم حالت گازی و معمولاً بعد از تبخیر مواد ذوب شده و غالباً با یک واکنش شیمیایی مانند اکسیداسیون تولید می شوند. )، گازها، میست (اصطلاحی است که به ذرات بزرگ مایع با پراکندگی کم غلظت، اطلاق می شود. در هواشناسی، پراکندگی رقیق قطرات آب با تراکم کم و اندازه کافی برای نشت را میست گویند.) ، بو، دود و بخارات در هوای آزاد با کمیت ها، ویژگیها و زمان ماند که برای زندگی انسان و گیاه و یا زندگی حیوانات خطرناک و برای اموال مضر می باشد و یا به طور غیر قابل قبولی، مخل استفاده راحت از زندگی و اموال گردد.
کیفیت هوا به متغیرهای متعددی بستگی دارد که شرایط جوی محلی و آلوده کننده های منتشره نیز از آنجمله اند. هوا یک متغیر مهم است که آلوده کننده ها بر آن و هوا بر آلوده کننده ها، تاثیر متقابل دارند. باران و برف می تواند آلاینده ها را از هوا شسته و به آب و خاک منتقل کند.
هر یاخته زنده واکنشهای شیمیایی و فرایندهای فیزیکی زیادی را برای ادامه حیات، رشد و تکثیر انجام می دهد. انجام فرایندهای زندگی در محدوده نسبتاً کوچکی از عوامل مانند دما، نور، آب و غذا امکان پذیر است. عوامل ناسازگار مانند آلودگی هوا، فشارهای معمولی بر یاخته را آنچنان افزایش می دهد که به اخلال در فعالیت آن و در نهایت مرگ منجر می شود.
آلودگی هوا می تواند بر آنها اثرات بسیار مخربی داشته باشد و گیاهان هم از آسیبهای آلودگی مصون نمی مانند.

نحوه تأثیر آلاینده های هوا بر گیاهان

۱) مرگ سلولها و نکروتیک شدن برگها
اولین نشانه های قابل رؤیت روی برگهای سالم به صورت خیس خوردن و یا کبود شدگی یا لهیدگی ظاهر می شود. بخشهای تحت تأثیر قرار گرفته، خشک شده و خصوصیات سمیت ماده آلاینده به صورت نکروز (بافت میری) ظاهر می شود. به عبارت دیگر، بافتهای گیاهی می میرند. شاید بیشترین و شدیدترین نکروز در اثر مسمومیت حاصل از فلوراید باشد و اثر گاز به صورت صدمات قابل رؤیت در حاشیه برگها و یا نوک برگها بروز می کند.

۲) کلروز و سایر تغییر رنگها
کلروز به معنی از بین رفتن و یا کاهش رنگدانه های سبز گیاهی است که منجر به زرد شدن بافت گیاهی می شود. کلروفیل از ویژگیهای عام گیاهان است و نتیجه از بین رفتن کلروفیل به صورت رنگ پریدگی، از بین رفتن رنگ سبز و زرد شدن ظاهر می شود. بافتهای گیاهی که در اثر مواد آلاینده هوا صدمه می بینند، اغلب دارای رنگ مشخصی هستند. رنگ باختگی در اثر دی اکسید گوگرد، زرد شدن در اثر آمونیاک و قهوه ای شدن برگها در اثر فلوراید از جمله اثرات مواد آلاینده می باشد. نقره ای یا برنزه شدن سطح زیرین بعضی از برگها دراثر پان نیز قابل ذکر است. همچنین اثر آلودگی هوا می تواند به صورت علائم برفکی و یا نقطه نقطه شدن رویه فوقانی برگ نیز ظاهر شود.

۳) رشد غیرطبیعی یا کاهش رشد
اگرچه برای کاهش رشد گیاهان در اثر آلودگی هوا دلائل کافی وجود دارد، اما تغییرات رشد نسبت به مواد آلاینده کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مثلاً بررسیها در مورد درخت کاج نقره ای نشان می دهد که در اثر آلودگی هوا، ایروسلهای اسید سولفوریک با ذرات هوا باعث رشد غیرطبیعی گیاه شده و رشد طولی را در جوانه ها کاهش می دهد.
۴) اثر آلاینده های هوا بر پروسه های بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی
گزارشات متعددی در زمینه تأثیر فلوراید، اوزون و پان روی فرآیندهای فیزیولوژیکی نظیر فتوسنتز، تأثیر روی روزنه ها و تغییرات آن در رابطه با میزان آب و فعالیت های متابولیسمی مانند سیستم آنزیمی گیاهان، مراحل سوخت و ساز، ساختمان سلولی و بافتهای گیاهی وجود دارد. بررسی ها نشان می دهد که دی اکسید گوگرد بدون اینکه آسیب قابل رؤیتی به جای گذارد، باعث کاهش فتوسنتز در گیاهان می شود. نتایج مشابه در مورد پان، اوزون، اکسید نیتریک (NO) و دی اکسید نیتروژن نیز وجود دارد.

الگوی تصوری عوامل مؤثر در اثرات آلودگی هوا بر روی گیاهان