به گزارش اهروصال، ابلاغ آیین‌نامه اجرایی قانون «حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست» نشان از تغییرات اساسی و تسهیل شرایط فرزندخواندگی دارد؛ تغییراتی که برخی از آنها جای بحث و بررسی بیشتری را می‌طلبد. یکی از موادی که در این قانون به چشم می‌خورد «فسخ حکم سرپرستی خانواده‌ای است که کودک تحت قیمومیت آنها به ۱۸ سالگی رسیده» است. از سوی دیگر «واگذاری فرزند به خانوده‌های دارای یک اولاد»، «واگذاری فرزند به دختران و زنان مجرد بالای ۳۰ سال ضمن ارائه مرخصی ۶ ماهه»، «جایگزین‌های ارث» و «واگذاری فرزندخوانده به خانواده‌هایی که خارج از ایران زندگی می‌کنند» شاه‌بیت این تغییرات است.

شرایط فسخ فرزندخواندگی پس از ۱۸ سالگی

معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این رابطه می‌گوید: کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بعد از رسیدن به سن ۱۸ سالگی می‌تواند حکم قطعی سرپرستی را از طریق دادگاه فسخ کند و پس از ابلاغ آن به اداره ثبت‌احوال و بهزیستی کشور، ثبت‌احوال موظف است حکم صادره را در اسناد سجلی فرد و همچنین شخص یا اشخاصی که سرپرستی را به عهده داشتند اعمال و شناسنامه را برای فرزندخوانده با مشخصات پدر و مادر واقعی و نام خانوادگی پدر در صورت مشخص بودن و در غیر این صورت با نام کوچک والدین فرضی و نام خانوادگی بلامعارض صادر کند. حبیب‌ا… مسعودی‌فرید ادامه می‌دهد: کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بعد از رسیدن به سن ۱۸ سالگی همچنین می‌تواند در صورت تمایل و با ارائه ادله متقن نسبت به صدور شناسنامه جدید و درج نام والدین واقعی در شناسنامه از اداره ثبت‌احوال اقدام کند. او در پاسخ به اینکه آیا وجود چنین مفادی باعث دلسردی خانواده‌ها و ترس دائمی آنها از پذیرفتن فرزند نمی‌شود، می‌گوید: بر اساس دیدگاه‌های روان شناختی و جامعه‌شناسی کسانی که مدت زمان زیادی را درون یک خانواده سپری کرده باشند، چنانچه در محیط امن و مناسبی باشند به علت تعلقات خاطر ایجاد شده، چنین اقدامی را انجام نخواهند داد.

چه کسانی می‌توانند فرزندخوانده داشته باشند؟
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور عنوان می‌کند: در قانون جدید و آیین‌نامه اجرایی آن‌که چندی پیش به تصویب رسید، متقاضیان سرپرستی همچون زوجین نابارور و بدون فرزند، زوجینی که فقط یک کودک دارند و همچنین زنان و دختران مجرد بالای ۳۰ سال را نیز شامل شد؛ در حالی که پیش از آن در قانون قبلی تنها زوجینی که پنج سال از زندگی مشترکشان گذشته و نابارور بودند، می‌توانستند کودکی را تحت سرپرستی بگیرند. مسعودی‌فرید می‌گوید: از سوی دیگر در حال حاضر شاهد افزایش و بالا رفتن سن باروری به علت افزایش سن ازدواج هستیم. از آنجایی که بهترین دوران باروری باید بین ۲۰ تا ۳۵ سال بوده و فاصله مناسب هر زایمان نیز ۵ سال است تا مادر بتواند شرایط فیزیکی خود را بازسازی کند، امکان تولد فرزند دوم کمتر می‌شود. همچنین بارداری بعد از ۳۵ سالگی نیز احتمال تولد کودک با معلولیت را نیز افزایش می‌دهد لذا فرزندآوری که منجر به تحکیم بنیان خانواده و نظام خویشاوندی است دستخوش تغییرات منفی شده است.

دختران مجرد مادر می‌شوند
مسعودی‌فرید درباره واگذاری سرپرستی کودکان بهزیستی به دختران مجرد می‌گوید: بر اساس سیاست بازپیوند خانواده در بهزیستی که منشعب از فرهنگ دینی است، نهاد خانواده امن‌ترین و مهم‌ترین نهاد برای جامعه‌پذیری، تربیت و رشد کودکان و نوجوانان است. به همین دلیل با این رویکرد معتقدیم اگر کودکی در خانواده رشد کند از هر نظر بهتر از حضور در مراکز شبه‌خانواده بهزیستی است، زیرا کارکردهای متعددی در بطن نهاد خانواده وجود دارد که در این موسسه‌ها نمی‌توان حتی در صورت وجود حداکثر امکانات آنها را یافت؛ به همین دلیل زنان مجرد واجد شرایط نیز می‌توانند از حق سرپرستی بهره‌مند شوند زیرا ترجیح بهزیستی آن است که کودک در نهاد خانواده رشد کند ولو آنکه آن خانواده تک والد بوده و پدر در آن حضور نداشته باشد. او تصریح می‌کند: این در حالی است که حق سرپرستی زنان و دختران مجرد بالای ۳۰ سال که شرایط واجدین آن به‌طور کامل در آیین‌نامه توضیح داده شده است، پیش از این در قانون سال ۵۳ وجود نداشته و در قانون سال ۱۳۹۲ تصویب شد اما تا پیش از تصویب آیین‌نامه در تیر ماه سال جاری، اجرا نمی‌شد که در حال حاضر و بعد از تصویب آیین‌نامه، اجرای آن ممکن شده است.

جایگزین ارث به جای ارث
مسعودی‌فرید همچنین درباره ارث فرزندخوانده‌ها می‌گوید: در مبانی فقه شیعه دین اسلام فرزندخوانده سهم‌الارث نمی‌برد اما قانونگذار برای تامین آینده کودک روش‌های مختلفی را در قانون در نظر گرفته است که به آنها جایگزین‌های ارث گفته می‌شود؛ از جمله تملک بخشی از اموال متقاضیان سرپرستی به نفع فرزندخوانده در یکی از دفاتر اسناد رسمی، بیمه کردن عمر متقاضیان سرپرستی نزد یک شرکت بیمه سهامی ایران به نفع آینده کودک و همچنین آنکه به هر نحو که دادگاه صلاح بداند با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده، سهمی برای فرزندخوانده در نظر گرفته شود، از جمله «جایگزین‌های ارث» هستند. او تصریح می‌کند: البته قابل توجه است که هیچ کدام از این موارد در قانون سال ۵۳ نبود اما بهزیستی به عنوان تنها نهاد متولی امور سرپرستی برای تامین آتیه این کودکان در دستورالعمل‌های اجرایی سازمان این موارد را در نظر گرفته است.

فرزندخوانده‌ها چگونه شناسنامه می‌گیرند؟
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی درباره شناسنامه فرزندخوانده‌ها می‌گوید: در گذشته چنانچه خانواده‌ای متقاضی سرپرستی کودکی بود به دادگاه مراجعه کرده و سپس به بهزیستی ارجاع داده می‌شدند اما در حال حاضر متقاضیان سرپرستی باید ابتدا به بهزیستی مراجعه کرده و بعد از تأیید بهزیستی به دادگاه صالح برای تأیید صلاحیت‌های قانونی چون عدم سوءسابقه، مسائل هویتی، ‌اسناد ازدواج، امور پزشکی قانونی و… مراجعه کنند. او ادامه می‌دهد: برای رعایت احوال شخصی کودک و فرد یا زوجین سرپرست، مفاد حکم سرپرستی تنها در اسناد مسکوت و محرمانه اداره ثبت احوال، ثبت و ضبط خواهد شد.

به گفته مسعودی‌فرید همچنین اداره ثبت‌احوال مکلف است پس از ابلاغ حکم قطعی سرپرستی توسط دادگاه، با اعلام و حضور زوجین یا زنان سرپرست نسبت به اجرای حکم و صدور شناسنامه برای نوجوانان تحت سرپرستی با مشخصات زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر (دختر یا زن سرپرست بالای ۳۰ سال) با درج توضیحات لازم اقدام و انتخاب نام نیز توسط سرپرست صورت خواهد گرفت. او عنوان می‌کند: در ارتباط با نحوه ثبت‌نام «پدر» در صورتی که سرپرست وی دختر یا زن مجرد باشد نیز، در چنین شرایطی شناسنامه فرد تحت سرپرستی با مشخصات کامل شناسنامه‌ای سرپرست و نام کوچک پدر فرضی به پیشنهاد سرپرست صادر خواهد شد. آن‌طور که معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی می‌گوید آن دسته از فرزندخواندگانی که پس از مدتی پدر و مادر واقعی‌شان مشخص می‌شوند نیز در این شرایط، مفاد حکم قطعی دادگاه، در شناسنامه فرد تحت سرپرستی درج خواهد شد.

شیوه واگذاری فرزندخوانده به خارج‌نشینان
مسعودی‌فرید درباره نحوه اعطای فرزندخواندگی به ایرانیانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند، می‌گوید: ماده یک قانون مصوب سال ۱۳۵۳ اذعان می‌کرد؛ تنها کسانی که مقیم ایران هستند می‌توانند سرپرستی را به عهده بگیرند در حالی که در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۹۲ اعلام می‌شود که تمام افراد ایرانی که مقیم خارج یا داخل هستند نیز در صورت داشتن شرایط مندرج در قانون، می‌توانند متقاضی سرپرست کودکان داخل باشند و مراحلی چون مصاحبه مددکاری، بازدید از منزل و… به علت آنکه برای مقیمان خارج از کشور امکانپذیر نیست، از سوی سرکنسولگری ایران در خارج از کشور بررسی و تأیید می‌شود.